Pregledi održivosti i otpornosti građene sredine

Održiva i otporna građena sredina je složen sistem čije se značenje kontinualno razvija. Cilj ove publikacije je da problemu održivosti i otpornosti pristupi kroz sistematsko istraživanje različitih segmenata i razmera izgrađenog okruženja, odnosno da predstavljanjem preglednih radova (poglavlja), među kojima je uspostavljena odgovarajuća funkcionalna veza, podstakne razvoj specijalizovanog znanja, podigne kritičku svest o potrebi za interdisciplinarnim i transdiciplinarnim istraživanjem i ojača vezu između univerzitetskog obrazovanja i naučnog istraživanja. Analiza razvoja održivosti i otpornosti, istraživanje aktuelnih pitanja i predviđanja o mogućoj održivoj i otpornoj budućnosti zajedno omogućavaju sveobuhvatno razumevanje ovih koncepata i njihovih međusobnih odnosa u kontekstu građene sredine.

Publikacija je izbor recenziranih radova, objavljenih na engleskom jeziku u okviru tematske serije pod naslovom Reviews of Sustainability and Resilience of the Built Environment for Education, Research and Design. I pomenuta serija i ova publikacija predstavljaju rezultate Erazmus+ projekta Stvaranje mreže laboratorija znanja za održive i otporne sredine (skr. en. KLABS), koji je posvećen uspostavljanju sveobuhvatne obrazovne platforme u okviru drugog ciklusa visokog obrazovanja na prostoru zapadnog Balkana. Širi cilj svih KLABS publikacija je bio da se razviju pregledi održivosti i otpornosti građene sredine, korisni za studente, nastavnike, istraživače i stručnjake koji se ovim važnim temama bave na međunarodnom nivou.

Publikacija se sastoji iz dva dela. Prvi se bavi održivošću i otpornošću urbanog prostora a drugi nivoom zgrada. Istraživanje počinje teorijskim pregledom istorijske i savremene debate o problemu urbanizacije u svrhu razumevanja i novih tumačenja (urbane) održivosti. Zatim se tumače poreklo, istorija i razvoj koncepta otpornosti, evolucija njegove definicije, tipovi i ključni principi. U trećem poglavlju istraživanje je usmereno na neka fundamentalna pitanja u okviru socio-kulturološke ravni građene sredine. Sledeće poglavlje pruža pregled pojmova i strategija koncepata „efikasnosti resursa“ i „otpornosti“, prikazuje njihova zajednička područja delovanja, kao i potencijalne protivrečnosti i suprotnosti, u svrhu nalaženja uzajamne ravnoteže i davanja doprinosa ispunjavanju širih ciljeva održivosti. Istraživanje alternativnih modela potrošnje, potrebnih za postizanje održivih urbanih transformacija, predstavlja predmet petog poglavlja u okviru ove publikacije. U nastavku se pažnja usmerava na rekonstrukciju trenutnog naučnog istraživanja i nalaženje ograničenja i mogućnosti inicijativa koje su do sada preduzete, kao i na sintezu metodoloških i praktičnih predloga, kako bi se javnoj upravi i lokalnim organima ponudio „praktičan način” stvaranja efikasnijih klimatskih politika i planova. „Pouka Milana”, u sedmom poglavlju, pokazuje kako aktivno uključivanje poljoprivrednika može pomoći javnim politikama, štiteći zajedničko dobro u teškim okolnostima i dajući povod za alternativne načine planiranja; ona naročito može da inspiriše istraživanje u kontekstima gde su otvoreni prostori oko gradova ugroženi, a uključivanje u proces donošenja odluka predstavlja cilj koji treba postići. U poslednjem poglavlju prvog dela elaboriraju se definicija, klasifikacija i kritička analiza uticaja braunfilda na okruženje i definišu ciljevi održivosti koje treba postići kroz njihovu obnovu i ponovni razvoj.

Drugi deo publikacije počinje uspostavljanjem veze između efikasnog korišćenja prirodnih resursa i smanjenja ekoloških uticaja zgrada. Ovde se daje pregled sadašnjih trendova i izazova u pogledu upotrebe energije, materijala, vode i zemljišta i promišljaju mogući scenariji efikasne budućnosti u kojoj bi šire socijalne i ekonomske sheme postale relevantnije za uspešno projektovanje ekološki ispravnih zgrada. Fokus se, zatim, usmerava na analizu složenosti i dinamike klimatskih promena kao ključnih faktora u oblikovanju strategija za projektovanje zgrada otpornih na delovanje klime. Na osnovu značaja sagledanih rizika, varijabilnosti i neizvesnosti u vezi sa klimatskim promenama izvodi se opšti projektantski okvir, obrazlaže značenje termina „transponovani regionalizam“ i diskutuje odnos između otpornosti i adaptacije zgrada u (ne)izvesnoj klimatskoj budućnosti. U trećem poglavlju drugog dela istražuju se međusobni odnosi održive arhitekture i arhitekture otporne na promenu klime tako što se upoređuju njihovi osnovni postulati i analiziraju ključni ciljevi, kroz prizmu uzajamnih (ne)konzistentnosti. Sledeće poglavlje obrazlaže hijerarhijski pristup projektovanju održivih zgrada i daje pregled niza aktivnih i pasivnih projektantskih mera koje su, pre svega, u funkciji postizanja energetske efikasnosti, poput toplotne zaštite, ostvarivanja solarnih dobitaka, disipacije toplote, generisanja toplote, aktivnog ventilisanja i hlađenja, kao i generisanja električne energije iz obnovljivih izvora. Energetska svojstva i toplotni komfor u zgradama, u petom poglavlju drugog dela, razmatrani su sa aspekta uticaja materijala. Na primeru karakterističnih tipova stambenih zgrada sa područja Beograda, koje su prikazane i analizirane, razmatran je stepen zadovoljavanja ukupnih zahteva komfora, kao i međuzavisnost koja postoji između različitih tipova komfora (toplotnog, vazdušnog, zvučnog i svetlosnog). Poslednje poglavlje prikazuje činjenice i primere koji su relevantni za razumevanje i primenu metodologije ocene životnog ciklusa u različitim projektantskim i inženjerskim okvirima. Ovde se detaljno analizira struktura metode ocene životnog ciklusa (en. Life Cycle Assessment – LCA), koja se koristi za kvantifikovanje ekoloških uticaja.